Mimaride Doğal Işık ve İç Mekan İlişkisi
“Giderek, binayı güzelleştiren elemanın ışık olduğuna inanıyorum.”
Frank Lloyd Wright
Dünyanın güneş etrafındaki 24 saatlik döngüsü, günlük aktivitelerimizi planlamada ve biyolojik ritimimizi düzenlemedemizde önemli bir rol oynar. Doğal gün ışığı, renk sıcaklığı ve ışık yoğunluğu bakımından gün doğumundan gün batımına kadar dinamik olarak değişir.
İnsan vücudunun sirkadiyen ritmi de gün içinde değişen bu ışık özelliklerine göre çalışmaktadır. Doğal ışığın canlılar için önemi insanlık var olduğundan beri bilinmektedir. Mimarlık tarihinin günümüze ulaşan ilk örneklerinden bu yana, iç mekana daha fazla gün ışığı getirmek amacıyla, tavan pencereleri, geniş cam yüzeyli bina cepheleri, cumbalar ve hatta bodrum katları için ışık tüpleri geliştirildiğini görüyoruz.
Ancak coğrafi ve ekonomik şartlar ve mekanların kullanım özellikleri nedeniyle hayatımızı geçirdiğimiz kapalı mekanlarda artık gün ışığından yeterince yararlanamamaktayız.
Havanın güneşli, günlerin uzun olduğu yaz aylarında açık havada daha çok vakit geçirirken, soğuk kış günlerinde gün ışığının yoğun olduğu saatlerde zamanımız yeterince gün ışığı almayan toplantı odaları, ofisler, sınıflar, ameliyathaneler ya da AVM’ler gibi kapalı, yapay olarak aydınlatılmış kapalı mekanlarda geçmektedir.
Binaların yeterince gün ışığı almayan ya da dış cepheyle bağlantısı olmayan mekanlar tüm gün hiç gün ışığı almadığından bu mekanlarda çalışan ya da yaşayan kişiler dışarıdaki gün döngüsünü hiçbir şekilde algılayamadıklarından biyolojik iç saatleri ile algılanan saat arasında uyumsuzluklar meydana gelir.
Gün ışığı alan cam cephelerin bulunduğu binalarda cam kenarında bulunan alanlar güneşli günlerde gün ışığından faydalanırken, mekanın iç kısımlarına doğru gidildikçe gün ışığı etkisi hızla düşer ve aydınlık seviyesi sirkadiyen ritmi dengeleyen hormonların salınımı için yetersiz düzeyde kalır.
Havanın çoğunlukla kapalı bulutlu olduğu, güneşin geç doğup erken battığı kış aylarında ise her ne kadar gün ışığı alan mekanda olsak da doğal gün ışığının renk geçişlerini ve yoğunluğunu yeterince hissedemeyiz.
Gün ışığından yeterince faydalanamamaktan kaynaklanan sirkadiyen ritim kaymaları, SAD (mevsimsel duygu durum bozukluğu), dikkat dağınıklığı gibi fiziksel ve psikolojik rahatsızlıkların etkilerinin önüne geçebilmek için, kapalı alanlarda sirkadiyen ritme uygun aydınlatma tasarım ve senaryoları ile “sağlıklı aydınlatılmış mekanlar” yaratılmalıdır.